دوربین دوچشمی یا دوربین شکاری یکی از ابزارهای بسیار خوب جهت رصد آسمان است و حتی در بسیاری موارد نسبت به تلسکوپ جهت رصد آسمان برتری هائی نیز دارد. در این مقاله قصد داریم ابتدا در مورد مشخصات دوربین دوچشمی نجومی صحبت کنیم و سپس دوربین های مناسب را به شما معرفی نمائیم.
بدون شک وقتی صحبت از رصد ماه و سیارات در بزرگنمائی های بالا می شود تلسکوپ در ذهن مان نقش می بندد که البته صحیح نیز است. برای مشاهده بعضی اجرام تلسکوپ ها با بزرگنمائی زیادشان برای رصد مناسب تر اند. اما وقتی صحبت از قیمت و قابلیت حمل و سادگی استفاده می شود دوربین دوچشمی ابزاری برتر برای مشاهدات روزمره و طبیعت گردی و رصد آسمان است.
دوربین دوچشمی آماده برای استفاده است. فقط کافی است آن را جلوی چشمانتان بگیرید ، تصویر را فوکوس کنید و تمام. در حالیکه تلسکوپ ها معمولا به این سادگی نیستند و باید نصب و راه اندازی شوند و این زمانبر و کمی مشکل است.
همچنین به دلیل اینکه در دوربین دوچشمی با دو چشم رصد می کنید تصویر واقعی تر ، پرکنتراست تر و رنگ ها طبیعی تر دیده می شوند و حس بسیار بهتری به شخص منتقل می کنند.
در تلسکوپ ها تصویر معمولا یا برعکس دیده می شود و یا چپ و راست و این مشاهده مناظر زمینی را دشوار می کند. ولی در دوربین دوچشمی تصویر کاملا مستقیم است و این نیز خود مزیتی با شمار می رود.
مشخصات دوربین دوچشمی
تمام دوربین های دوچشمی دارای کد مشخصی هستند که بیانگر بزرگنمائی دوربین و قطر عدسی شیئی است. این دو مشخصه معمولا به شکل دو عدد که علامت X بین آنها قرار گرفته مشخص می شوند. مثلا 7X50 که عدد اول بیانگر بزرگنمائی دوربین که در این مثال 7 برابر است می باشد و عدد دوم 50 که بیان کننده قطر عدسی شیئی یا اصلی دوربین است.
دوربین دوچشمی 7X50
هر چقدر بزرگنمائی بیشتر باشد اجسام درشت تر دیده می شوند. احتمالا در ذهن تان چنین شکل گرفته که بزرگنمائی بیشتر اصولا بهتر است. البته در بعضی موارد جواب صحیح است ولی بزرگنمائی بیشتر یعنی لرزش دست بیشتر. هر چه بزرگنمائی بیشتر باشد لرزش دست هنگام رصد اجسام زمینی و آسمانی بیشتر احساس می شود. مگر اینکه از سه پایه عکاسی استفاده کنید که آن خود موضوع جداگانه ای است.
اصولا دوربین های مناسب طبیعت گردی و شکار بزرگنمائی کمتر از 10 برابر دارند به همان دلیل لرزش تصویر در بزرگنمائی های بالا. قطر عدسی جلوئی دوربین که به شیئی نیز معروف است تعیین کننده میزان روشنائی تصویر است. هرچه عدسی بزرگتر باشد تصویر درخشان تر است چون نور بیشتری جمع آوری می کند. البته عدسی بزرگتر یعنی دوربین درشت تر و این یعنی وزن بیشتر دوربین. وزن دوربین طبیعت گردی یا شکاری بسیار مهم است چون ممکن است شخص چند ساعت در طبیعت پیاده روی کند تا به مکان مورد نظر برسد و در این حالت وزن بسیار مهم است. بنابراین اگر دوربین را برای طبیعت گردی و یا شکار می خواهید وزن آن تعیین کننده است ولی در رصد آسمان این گزینه کمرنگ تر است. رصدگران معمولا پیاده روی چندانی نمی کنند و گزینه وزن دوربین برایشان چندان تعیین کننده نیست.
در بحث دوربین دوچشمی نجومی اصولا هر چقدر قطر عدسی شیئی ( عدد دوم ) بزرگتر باشد اجرام کم نورتری را می توان دید. مثلا دوربینی که شیئی اش 50 میلیمتر است نسبت به دوربینی با شیئی 30 میلیمتر ستاره های بسیار کم نور تری را آشکار می کند. در مورد دوربین های دوچشمی نجومی در متون کلاسیک آموزش نجوم حداقل قطر شیئی را 50 میلی متر اعلام می کنند. یعنی اگر قصد تهیه دوربین دوچشمی برای رصد آسمان را دارید سعی کنید قطر شیئی زیر 50 میلی متر نباشد. ولی اگر از قبل دوربین دارید به این معنی نیست که با آن نمی توان آسمان را رصد کرد.
قطر مردمک چشم انسان در تاریکی به طور میانگین حداکثر 6 میلی متر باز می شود ( جوان تر ها کمی بیشتر و افراد مسن کمی کمتر ). این به این معنی است که طبیعت دوربینی با شیئی 6 میلی متر در اختیارمان قرار داده پس هر دوربینی با شیئی بزرگتر از این مقدار اجرام بیشتر و کم نورتری را به ما نشان می دهد. پس هر دوربینی که دارید برای رصد مناسب است.
در متون کلاسیک نجومی و رصد آسمان دوربین 7X50 برای رصد بسیار توصیه شده است. هر چقدر که بزرگنمائی کمتر باشد میدان دید بیشتر می شود. مشخصه اصلی دوربین های دوچشمی در رصد آسمان میدان دید بسیار زیاد آنهاست. بسیاری از اجرام آسمان چنان گسترده اند که در میدان دید اکثر تلسکوپ ها قرار نمیگیرند. مثلا خوشه پروین در تلسکوپ ها چندان جذاب به نظر نمی آید. کهکشان آندرومدا و بسیاری سحابی ها و خوشه های ستاره ای گسترده در دوچشمی ها بسیار جداب تر اند.
در سالهای اخیر تولید دوربین های 7X50 کمتر شده و دورین های 8X50 و 10X50 بیشتر دیده می شوند. تفاوت شدیدی بین این 3 دوربین نیست و هرکدام می توانند برای رصد آسمان مناسب باشند. به دلایلی که در ادامه خواهید دید دوربین 10X50 در خیلی موارد می تواند انتخاب بهتری باشد.
مقایسه میدان دید دوربین های دوچشمی مختلف
تصویر بالا خوشه پروین و ماه را نشان می دهد که به شکل کامپیوتری شبیه سازی شده اند. همانطور که دیده می شود با افزایش بزرگنمائی میدان دید کاهش می یابد.
منشور Roof و منشور Porro
ساختار داخلی منشورهای دوربین های دوچشمی شامل منشور نوع Roof و نوع Porro می شود. منشور نوع Porro ساختار کلاسیک دوبین های دوچشمی است و اکثر دوربین های دوچشمی نجومی از این نوع استفاده می کنند. دوربین های نوع Porro ساختار جمع و جورتری دارند که هم در دوربین های ارزان قیمت و هم گران قیمت استفاده می شوند.
دوربین دوچشمی نوع Roof و Porro
عموما دوربین دوچشمی نجومی از نوع Porro انتخاب می شود زیرا دوبین های نوع Roof به ندرت قطر عدسی شیئی بالاتر از 56 میلی متر دارند. اگر قرار است دوربینی ارزان انتخاب کنید ترجیح با ساختار Porro است زیرا در مدل های ارزان Porro کیفیت بهتری تولید می کند. هرچند که امروزه بهترین دوربین های طبیعت گردی دنیا از نوع Roof ساخته می شوند.
دوربین دوچشمی نوع Roof و Porro
میدان دید دوربین دوچشمی
میدان دید دوربین با افزایش بزرگنمائی کاهش می یابد. میدان دید معمولا بر حسب درجه بیان می شود. مثلا یک دوربین 10X50 میدان دیدی حدود 5 درجه و بیشتر دارد. اندازه ظاهری ماه در آسمان نیم درجه است . یعنی در دوربین فوق 10 ماه کامل قرار می گیرد. میدان دید دوربین فقط وابسته به بزرگنمائی نیست. دو دوربین مثلا 10X50 می توانند میدان دید متفاوتی داشته باشند. این تفاوت برمیگردد به ساختار عدسی چشمی دوربین ها. اصولا در نجوم و رصد آسمان میدان دید بیشتر حسن بزرگی به شمار می رود.
قطر مردمک نور خروجی دوربین دوچشمی
قطر مردمک نور خروجی یا Exit Pupil در واقع قطر نوری است که از چشمی دوربین خارج می شود. این عدد به سادگی قابل محاسبه است. کافی است قطر شیئی را بر بزرگنمائی تقسیم کنید. مثلا در دوربین 10X50 قطر مردمک خروجی 5 میلی متر می باشد. اما دانستن این عدد چه فایده ای دارد؟
قطر مردمک چشم و قطر مردمک نور خروجی دوربین با یکدیگر در ارتباط هستند. اگر قطر مردمک نور خروجی در دوربین مثلا 7 میلی متر باشد و قطر مردمک چشم شما 6 میلی متر باشد بخشی از نور نمی تواند وارد چشم شده و در واقع هدر می رود. به همین دلیل است که مثلا دوربین هائی مثل 7X50 را برای افراد سالخورده چندان توصیه نمی کنند.
ارتباط قطر مردمک چشم با قطر مردمک خروجی دوربین
دوربین هائی که قطر مردمک خروجی بالائی دارند مثل 7X50 یا مثلا 11X70 روشنائی زمینه آسمان را هم در حداکثر مقدار خود نشان می دهند و این در مناطقی که نور زمینه آسمان زیاد است چندان جالب نیست. به همین دلیل یکی از بهترین انتخاب ها دوربین 10X50 است.
مقایسه تصویر کهکشان M31 در دو دوربین 10X50 و 7X50
فاصله آسودگی چشم یا Eye Relief
این عدد که بر حسب میلی متر بیان می شود نشان دهنده فاصله چشم تا عدسی چشمی دوربین است. اگر این عدد کم باشد ( کمتر از 15 میلی متر ) شخص باید چشم خور را به چشمی بسیار نزدیک کند تا کل تصویر را ببیند. اگر از عینک استفاده می کنید و چشمتان آستیگماتیزم است بهتر است هنگام استفاده از دوربین عینک تان را استفاده کنید. در اینجا این مشخصه کمکتان می کند تا تصویر را راحتتر ببینید.
فاصله آسودگی چشم در دوربین دوچشمی
نکته : اگر چشم تان فقط نزدیک بین یا دور بین است با تغییر فوکوس دوربین می توانید تصویر را واضح کرده و نیازی به استفاده از عینک نیست.
منشور BK7 در مقابل BAK4
اگر مشخصات دوربین دوچشمی مورد نظرتان را در سایت تولید کننده بررسی کنید به احتمال بسیار زیاذ جنس شیشه مورد استفاده در منشور را ذکر کرده است. اصولا نوع Bak4 کیفیت بالاتری دارد.
منشور Bak4 در مقابل BK7
در تصویر بالا مقایسه ای از این دو نوع منشور در بدترین حالت ممکن انجام شده است. توجه کنید که این در بدترین حالت ممکن است یعنی در حالتی که منشور BK7 بسیار بی کیفیت انتخاب شده باشد . در بیش از 90 درصد موارد تصویر به این شکل بد دیده نمی شود حتی در منشور BK7.
قابلیت اتصال به سه پایه عکاسی
بسیار خوب است اگر دوربین دوچشمی نجومی قابلیت اتصال به سه پایه عکاسی را داشته باشد. بسیاری دوربین ها مخصوصا انواع بزرگ و سنگین این قابلیت را دارند. لرزش دست بسیار در رصد آزار دهنده است و باعث می شود نتوانید جزئیات را تشخیص دهید. سه پایه ای سنگین و قدرتمند می تواند تصویری ثابت و بدون لرزش ارائه کند.
دوربین دوچشمی روی سه پایه عکاسی
البته سه پایه های ویژه ای جهت رصد آسمان ساخته شده است که رصد اجرام بالای سر را بسیار راحت تر می کنند.
سه پایه های مخصوص رصد آسمان
همچنین تک پایه ها نیز می توانند برای رصد آسمان بسیار عالی باشند. تک پایه ها را حتی خودتان به روش های ابتکاری می توانید بسازید.
تک پایه دوربین دوچشمی
دوربین های دوچشمی نجومی رایج در ایران
دوربین های دوچشمی نجومی رایج در ایران عبارت اند از 15X70 ، 20X80 ، 25X100 و چند مدل دوربین دیگر . این دوربین های قدرتمند برای رصد آسمان بسیار مناسب اند ولی به علت بزرگنمائی بالائی که دارند حتما باید از سه پایه ای مناسب استفاده کنید. برای مشاهده این دوربین های به بخش دوربین های دوچشمی مراجعه کنید.
دوربین دوچشمی یا تلسکوپ؟
در بسیاری از کتاب های نجومی توصیه شده که رصد آسمان را با چشم غیر مسلح یعنی بدون دوربین شروع کنید. یعنی ابتدا با آسمان آشنا شوید ، صورت های فلکی را در آسمان پیدا کنید و سیارات پرنور را تشخیص دهید و سپس به دنبال دوربین دوچشمی بروید. البته شحص می تواند پس از یادگیری آسمان مستقیما تلسکوپ تهیه کند و از آن استفاده کند. تلسکوپ ها کمی پیچیدگی بیشتری دارند ولی یکی از محاسنی که دارند این است که می توانند بزرگنمائی های بالا تولید کنند.
بزرگنمائی بالا در رصد سیارات بسیار مهم است. دوربین های دوچشمی بزرگنمائی کم و پائینی دارند و به همین دلیل برای رصد سیارت مناسب نیستند و بیشتر به درد رصد اجرام گسترده می خورند. با توجه به اینکه دوربین های قدرتمند هم گران هستند به نظر من شخص می تواند به یکباره تلسکوپی مناسب تهیه کند و از آسمان لذت ببرد ولی اگر از قبل دوربین دوچشمی دارد حتما از آن استفاده کنید و لذت ببرید. همچنین اگر دیدگاه طبیعت گردی نیز دارید می توانید دوربین دوچشمی با اندازه متوسطی مثل 10X50 تهیه کنید و هم برای نجوم و هم در طبیعت از آن استفاده نمائید.
البته داشتن یک دوچشمی در کنار تلسکوپی قوی بسیار لذت بخش است. رصد سحابی های راه شیری با دوچشمی ها بسیار زیبا و هیجان انگیز است.
همچنین رصدگران هلال ماه نیز از دوربین دوچشمی نجومی بسیار استفاده می کنند. کنتراست بالا و میدان دید گسترده از محاسن این دوربین ها در رصد هلال ماه است.
نتیجه نهائی
اگر فقط یک ابزار می توانید تهیه کنید و تا مدتها می خواهید از آن استفاده نمائید به دنبال تلسکوپ بروید. البته تا حدودی سلیقه نیز تاثیر دارد و اینکه شما به عنوان یک رصدگر از رصد چه اجرامی لذت می برید. بعضی افراد پس از مدتی به رصد سیارات بیشتر علاقه پیدا می کنند که بدون شک به دنبال تلسکوپ می روند. بعضی دیگر اجرام غیر ستاره ای را بیشتر می پسندند. پس تا حدودی علاقه شما تعیین کننده است.